Ruigoord door de jaren heen
28 januari 2025Dit was een presentatie van Gerrit Markus.
Onze dank dat we dit mochten plaatsen
Ontstaan Ruigoord :
Aan de hand van grondboringen heeft men kunnen vaststellen dat Ruigoord een ondiepe plek in het Oer IJ (houtrak) was, waar veel waterplanten en riet groeiden, De afgestorven plantenresten zorgden voor het ontstaan van een laag veen (het duurt een eeuw om 10cm veen te vormen ), later door het getij van eb en vloed werd die veenlaag met een laag slib bedekt, wat uiteindelijk een laag klei van 1,5 meter werd en zodoende kwam Ruigoord boven water .
Als we de Historische boeken mogen geloven dan waren er al rond 1200 na Chr mensen op het eiland Ruigoord. Maar onze eigen Historicus van Historisch Halfweg
-Gerrit Agterhof- had daar een andere mening over (eerder) en daar wil ik u deelgenoot van maken :
Gerrit is helaas 18 Juli overleden en dat is een grootverlies voor onze Club Ik heb in Juni nog contact met Gerrit gehad over het verhaal dat ik u ga vertellen en het kon zijn instemming hebben, maak er wat moois van zei hij tegen mij, Gerrit’s vader was bakker, en in zijn jonge jaren bracht Gerrit zijn overheerlijk brood rond op Ruigoord. Hij had niet alleen oog voor de mooie boerendochters maar ook voor de geschiedenis van zijn omgeving. Tijdens het rondbrengen van zijn brood vond hij scherven bij de aanleg van de riolering in het dorpje Ruigoord
Deze scherven moeten van de Romeinen zijn geweest (andere structuur dan gebruikelijk ). En dat was niet zo gek want die Romeinen hadden een nederzetting bij Velsen genaamd ‘Castellum Flevum’
Later vond Gerrit nog een bewijs dat de Romeinen hier geweest waren. Gerrit kwam in contact met boer Piet Vink, die had bij het ploegen een bijzondere steen naar boven gehaald, op het land waar vroeger het water de Houtrak was geweest. In de steen zat een rond gat. (dat ronde gat, daar kom ik op terug). Gerrit ging met deze steen naar het Rijksmuseum van Oudheden. De uitkomst van het onderzoek was verbluffend. Deze stenen waren gebakken in Echt aan de Maas,(klei) en toen verscheept naar het Romeinse fort in Velsen waar van de stenen een waterput werd gemaakt.
Castellum Flevum lag bij
Velsen-Noord, dus aan de noord kant van het Oer IJ en was 11 Ha groot. Zowel bij de aanleg van de Velsertunnel als de Wijkertunnel zijn restanten gevonden. De Romeinen waren hier van 45 voor Chr tot 50 na Chr. Ruim een eeuw waren ze rond Ruijgoord.
De Romeinen brouwden al hun eigen bier en verbouwden de gerst hiervoor nodig, waarschijnlijk op Ruigoord en oogsten hier ook het riet voor hun dakbedekking . Ruigoord was een Oase (vruchtbare grond) in dit watergebied want bij Velsen was alles zand.
Het Castellum Flevum werd na het vertrek van de Romeinen gesloopt. En alles wat bruikbaar was bewaarde men.
De vissers op het IJ hadden deze stenen gevonden en gebruikt voor het ‘staandwantvissen’ op haring. Zij hadden een gat in de steen gemaakt en onder aan de netten geknoopt en daar is natuurlijk door weer en wind wel eens iets los gelaten. En zo kwam die steen op het land van boer Piet Vink terecht.
Wat zo,n steen allemaal heeft meegemaakt mensen. (bedankt Gerrit voor dit stukje geschiedenis ).
Van 500 na Chr tot 1500 na Chr is weinig bekend van Ruigoord. In 1625 werd de banscheiding gegraven, dit was de scheiding tussen het Westzaanse deel en dat van Houtrijk en Polanen (Haarlemmerliede en Spaarnwoude).
In 1652 hebben boeren die nog actief waren op Ruigoord een Eendenkooi ingericht op de zuidpunt van het eiland. De kunst van dit oude ambacht lag voornamelijk in de samenwerking tussen de kooiker en zijn hond. Het hondje had bij voorkeur een grote witte staart en de kooiker liet hem al kwispelend langs de rietschermen lopen om de nieuwsgierige eenden te lokken. Als ze ver genoeg de pijp in waren gezwommen kwam de kooiker tevoorschijn of de hond ging in het water. Dan was er paniek bij de eenden en zagen ze licht aan het eind van de pijp en dachten zo te ontkomen, maar dan liet de kooiker het valluik vallen en zaten ze gevangen. Hier komt het spreekwoord “”de pijp uitgaan “” vandaan. In die tijd sprak men niet over Ruigoord maar over Kooijen-eiland.
In 2011 is een reconstructie gemaakt van de Eendenkooi gemaakt door het Havenbedrijf van Amsterdam in samenwerking met de man die vrijwel op die plek -Ruigoord 1- geboren was. Frans Roodenburg
Frans is samen met Anita Zandvliet momenteel met het ontwerp bezig van een struinroute langs het atlaspark bedrijvenpark, dit ligt tegen het recreatiegebied aan waar ook de eendenkooi in is opgenomen/ Echt een aanrader om zomers even te gaan kijken. En Frans bedankt voor de Info over de Eendenkooi.
In de tachtig jarige oorlog ( 1568—1648 ) lag Ruigoord midden in het strijdgebied tussen de Spanjaarden en de Westzaner Watergeuzen die op het noordelijk deel bivakkeerden. De Spanjaarden lagen met hun schepen tegen het zuidelijke deel aan te wachten om later Haarlem in te nemen.( via zwetbreack naar haarlemmermeer) Hun bevoorrading was slecht, dus kwamen zij op het zuidelijke deel van Ruigoord om eenden te stropen, maar dat liep vaak slecht af want onder leiding van Kees ‘t Hoen (watergeus) werden de hongerige huurlingen overvallen en in de pan gehakt.
Die Kees ’t Hoen was wel een mannetje hoor, er is niet voor niets een straat in Spaarndam naar hem vernoemd. Hij presteerde het om met 18 watergeuzen vanuit Ruigoord het Houtrak (deel van het IJ) over te steken en op de Spaarndammerdijk 125 Spaanse ruiters aan te vallen en te verslaan. Dat deden ze met polsstokken met aan het uiteinde een spies. De paarden waren hun oorlogsbuit. Die werden naar het noordelijk deel van Ruigoord gebracht.
In 1743 is aan de Oostelijke zijkant van Ruigoord veel klei gewonnen om de Spaarndammerdijk op te hogen (met platbodems en Eb en Vloed), maar door al die graafwerkzaamheden kreeg het water en wind steeds meer grip op het Eiland en werden er stukken vruchtbare grond weggeslagen. Vele overstromingen hebben in de loop der tijden het eiland geteisterd Uiteindelijk kon er enkel nog hooi geoogst worden. Vrijwel niemand heeft er na de twaalfde eeuw nog op het eiland gewoond Het overstromings gevaar was te groot.
Een van de laatste boeren op het eiland was Simon Rijss, geboren in Amsterdam in 1791. Hij was handelsman, visserman en landbouwer. Even ter info; Ruigoord was ongeveer 10,5 Ha groot. Hij wilde op Ruigoord wonen om zo te proberen het land exploitabel te maken. Hij bouwde in 1835 een huis en schuur.
Amper een jaar later teisterde een zware storm het Eiland en verwoeste alles. Maar Simon Rijss was een doordouwer. Hij herbouwde huis en schuur. Zijn gezin heeft er echter nooit gewoond.
Zij woonden op de Dubbele Buurt nr7 in het ambacht Polanen. Deze woning moet in de buurt van de IJsteeg hebben gestaan. Het huis stond net achter de Zeedijk (de Spaarndammerdijk) waarover vanaf 1839 ook een spoorlijn kwam te lopen. Aan de andere kant van de dijk in het IJ lag zijn bootje, waarmee hij naar Ruigoord voer.
Na zijn dood in 1862 werd hij begraven op de Akker Gods (het kerkhofje rond de Stompe Toren in Spaarnwoude)
Simon ligt hier begraven met zijn vrouw Jannetje Liefhebber en schoondochter Clasina Scharrighuisen. Deze foto van de grafsteen en gegevens van Simon Rijss hebben we van Henk Koelman, lid van stichting de Stompe toren. Stompe toren is een van de pareltjes uit onze Gemeente. Rijnland kocht na zijn dood het huis en schuur van de erfgenamen van Simon Rijss
We zijn dan reeds beland in 1820 als Koning Willem 1 een studie laat maken om een nieuwe vaarroute te creëren van het IJ naar de Noordzee. Het IJ was aan het verzanden en de schepen kwamen niet meer langs het eilandje Pampus .Hier komt natuurlijk ons tweede spreekwoord vandaan “” Hij lag voor Pampus “”. Naar aanleiding van die studie werd in 1824 in eerste instantie het Noord-Hollands kanaal gegraven.Maar al snel kwam men tot inzicht dat dit ook niet de goede weg was. Het duurde 4 dagen om een Zeeschip van Den Helder naar Amsterdam te trekken. Men deed dat met wel 24 paarden .
Het technisch kunnen is eind 19 de eeuw zo ver gevorderd dat men het aandurfde om door de duinen bij Velsen naar de Noordzee te graven en daar de grootste zeesluis ter wereld te bouwen en bij Amsterdam de Oranjesluizen.
Met de aanleg van het Noordzeekanaal werden gelijk grote gedeeltes van de Houtrak drooggelegd. Het werk begon in 1863 . En veel van het graafwerk bij Velsen ging met de schop en kruiwagens. De arbeiders moesten vaak onder mensonwaardige omstandigheden het graafwerk doen.
In 1866 stierven 31 arbeiders aan cholera. Het werk kwam gereed in 1873.
Ruigoord is dan geen Eiland meer. Op dinsdag 7maart 1876 werd Ruigoord openbaar geveild door Rijnland Dit gebeurde in sociëteit de Kroon in Haarlem. Men mocht betalen binnen 3 jaar. Volgens het boek Vrijhaven Ruigoord kocht J.L de Crez uit Ginniken het voor het bedrag van 130.833,75 gulden.
Na de drooglegging in 1873 vestigden veel van de voormalige polderwerkers zich met hun gezinnen op Ruigoord. (hoog en droog)
De barakken van de voormalige polderwerkers werden gebruikt als huisvestiging voor gastarbeiders veelal uit Zeeuws-Vlaanderen. Die kwamen werken in de bietencampagne en bij pachters op het land. Op het voormalige eiland ontstond een levendig dorp met zeker 4 tapperijen. In Weesp kocht men een houten noodkerk die meer op een bollenschuur leek dan op een kerk. Er werd ook een houten pastorie bij gezet. In 1892 werden de houten gebouwen vervangen door een stenen kerk en pastorie.
Van de gesloopte houten kerk werden 3 landarbeidershuisjes gebouwd waaronder Ruigoord nr15.
In Ruigoord woonden rond 1900 zo’n 100 mensen. Tot ver in de twintigste eeuw was er geen water, gas en rioolaansluitingen. Drinkwater werd met karren uit Halfweg gehaald.
In de beginjaren was Ruigoord enkel bereikbaar via Spaarnwoude, maar dat werd beter toen in 1913 de Bauduinlaan werd aangelegd. Deze laan is vernoemd naar de grootgrondbezitter in de Houtrak. Behalve de kerk staat er de Sint Jozefschool en een onderwijzerswoning. Verder staan er twee boerderijen. Ook is er gevestigd een timmerman, een wagenmaker, een smid, een handel in granen, twee kruideniers, een bakker, een café, een postkantoor en een boerenleenbank. De parochie bloeit, er is zelfs een toneelvereniging en zangclub.
Dorsmachine met op achtergrond middenweg en dorpje Ruigoord, mogelijk is de dorsmachine van Firma van Houwelingen.
1969]
Een leuke anekdote uit die tijd was:
Iedereen was van het Katholieke geloof, zo kon het gebeuren dat toen de voltallige bevolking in de kerk zat tijdens de zondagsmis, de Boerenleenbank werd beroofd. Een krantenkop uit die tijd was: Kassier van de bank zat in de Nachtmis en dieven plunderden de brandkast. Dit was Kerstavond 1951 de buit was 50000,-gulden Eerst geen daders, maar Leo Kranenburg liet mij kranten berichten zien, daarin werden in 1953 2 Amsterdammers veroordeeld tot 6 jaar gevangenis straf en in 1956 kreeg nog een handlanger 2 jaar gevangenis Al het slechte voor Ruigoord kwam immers uit Amsterdam zal later blijken.
Dan volgt er begin jaren ‘70 een zwarte bladzijde in de geschiedenis van Ruigoord.
Amsterdam krijgt het bij de Provincie voor elkaar om het gebied tot aan de Machineweg in te lijven en kan men starten met het graven van de Afrikahaven vlak naast Ruigoord. Wel moet vermeld worden dat onze burgemeester Frank IJsselmuiden bij monde van de voltallige raad er alles aan gedaan heeft om dit te voorkomen.
Frank liet zich zelfs fotograferen bij het graf van een oud burgemeester van Amsterdam (d,Ailly ) met de woorden zo mogen die Amsterdammers hier wel heen komen, Hij bedoelde dood en begraven, maar helaas, de bewoners van Ruigoord moesten vertrekken en er zou gesloopt gaan worden. Wat wel opmerkelijk is dat zowel Simon Rijss als Frank IJselmuiden (beide hebben zich bekommerd om Ruigoord) begraven zijn bij de begraafplaats van de Stompetoren.
Gedicht Frans van Straaten geeft gevoelens weer van bewoners
Maar op het zelfde moment dat Haarlemmerliede de strijd met Amsterdam had verloren trokken actievoerders van het Groen Front naar Ruigoord. Het is dan 1973. Binnen de kortste keren verrijst er een compleet actiedorp onder leiding van schrijver, dichter en ex-provo Hans Plomp en toneelschrijver Gerben Helling. Zij kenden elkaar van het net geopende Paradiso in Amsterdam.
Pastoor van Dijk houdt stand in zijn bijna lege kerk. Hij leeft samen met zijn huishoudster, juffrouw Els en geeft op 22 juli een laatste hoogmis in de St. Gertrudiskerk. De pastoor en zijn huishoudster worden gescheiden en uit rancune geeft hij niet alleen sleutels van de kerk aan de vertegenwoordigers van het havenbedrijf maar laat bij zijn vertrek de achterdeur open voor de krakers en geeft ze een set reservesleutels én de informatie dat de slopers op 24 juli 1973 zouden komen.
De slopers komen en kunnen na het slopen van één pand niet verder, want er zijn zoveel sympathisanten die de weg blokkeren dat er na overleg met de opdrachtgever gestaakt wordt met slopen.
De actievoerders doen er alles aan om Amsterdam als een soort Robin Hood te lijf te gaan ze bouwen boomhutten en graven ondergrondse gangen Het is een strijd van de natuur tegen de industralisatie die bij de meest kritische toeschouwer respect afdwingt en zelfs het landelijke nieuws haalt.
Ruigoord wordt echt een kunstenaarsdorp. Er is ook een boek uitgegeven dat ‘Vrijhaven Ruigoord’ heet, waar in het hele proces wordt verwoord en verslag gedaan wordt van alle culturele activiteiten. Culturele hoogtepunten waren er zeker: Herman Brood liet zich trouwen in de St Gertrudiskerk voor de film Cha Cha Cha en er waren elk jaar veel festivals.
Wel bleven er enkele oorspronkelijke bewoners tussen de hippies wonen. Waar onder fam Schuitemaker met hun winkeltje, Fam de Wit, Snijders en Fons Bakker en zijn vrouw Leny. Fons kon aardig overweg met de hippies en maakte ritjes met een ponnywagen met de kinderen van de kunstenaars en hij handelde in geiten en had ook een geit aan zo,n hippie verkocht, maar werd op een dag bij de geit geroepen want hij wilde niet meer zijn hok uit. Wat bleek nu, ze hadden de dag er voor een wild feestje gehad met wat hallucinerende middelen zoals paddo,s en het restant hadden ze aan de geit gegeven, dus hij was zo stoned als een garnaal. Fons zijn advies: geen paddo,s meer en veel water geven.
Ruigoord bestaat nog steeds.
Er mag niet meer gewoond worden. Er zijn enkele ateliers en studio’s.
Maar omdat kunstenaars en creatieve mensen vaak ‘s nachts werken en overdag een dutje doen is er altijd volk.
Rondje Ruigoord met Bataaf kantine
Bewoners waren wielerminded, auto,s gingen zondag s,morgens aan de kant zodat het wielerpeleton door het dorp kon en het waren niet alleen amateurs die daar op Ruigoord rondjes reden. Wat dacht u van Theo Smit die hier in 1967 op Ruigoord wint. Hij heeft in 1975 twee etappes gewonnen in de Tour de France en in 1976 twee etappes in de ronde van Spanje. Theo is helaas in Juli overleden veel te jong voor zo,n groot sportman.
Maar er is een persoon die denk ik het langst op Ruigoord heeft gewoond en dat is tante Jans Schuitemaker die met haar broer Jaap het kruidenierswinkeltje runde op Ruigoord. Zij was van 1901 en waarschijnlijk geboren bij kaarslicht. Of olielamp(water) Ze heeft 70 jaar haar winkeltje bestierd op de Middenweg nr18. Ze heeft Ruigoord zien opbloeien door de boeren en ondernemers, de oorlog meegemaakt en Duitsers in haar winkel gehad terwijl er onderduikers waren. Dan het vertrek van de bewoners en de intocht van de kunstenaars en hippies. Ook Herman Brood en Nina Hagen heeft ze in haar winkel gehad.
Ik ben ook wel in haar winkeltje geweest en waar ik gelijk aan moest denken was de luide deurbel die ging als je naar binnen stapte.
Ze is rond 1950 ruim vijf jaar getrouwd geweest met Antoon Zeestraaten. Ze is op 19 aug. 1998 begraven bij de RK Kerk in Halfweg, 96 jaar oud.
Ze vertelde dat ze haar klompje met slootwater kon vullen en dat kon drinken
Resume: Er waren op Ruigoord Romeinen, Spanjaarden, Watergeuzen ,Eendenvangers (Kooikers) Zeeuwse gastarbeiders, boeren Ondernemers , bewoners , kunstenaars. En hippies
Laat dit verhaal een ode zijn aan alle bewoners van Ruigoord en deze lieve vrouw in het bijzonder.