De IJzeren spoorweg tusschen Amsterdam en Haarlem

De opening van de eerste spoorweg in Nederland vond plaats op 20 september 1839. De aanleg was in minder dan twee jaar voltooid op 23 augustus van dat jaar. 

Wat een omwenteling in het reizen is dat geweest. 

In de eerste plaats ging de gemiddelde snelheid fors omhoog. Afstanden werden vaak in uren gaans uitgedrukt. En de afstand Amsterdam – Haarlem langs de spoorlijn was 2 uur en 54 minuten gaans met de trekschuit. Dat was nu een half uur geworden. 

Ten tweede was de grootte en het gewicht van de locomotief, ofwel de stoomtrekker zoals die aanvankelijk genoemd werd, van een andere orde dan ieder ander voertuig tot dan toe. De eerste stoomtrekkers wogen ongeveer 14.000 kg terwijl een flinke koets de 1.000 kg nog niet haalde.

De spoorverbinding werd een groot succes zoals blijkt uit een artikel dat ingenieur G.I. Verkade in 1840 schreef in het vakblad ‘De Ingenieur’.

De dienstregeling van Den Haarlemschen Spoorweg begon op 24 september 1839 en de eerste week werden reeds 4.569 personen naar Haarlem en 5.027 naar Amsterdam vervoerd.

In de volgende tabel staan de aantallen voor de rest van dat jaar.

Van 1 oktober tot 31 oktober
Van Amsterdam naar Haarlem	20.263 personen
Van Haarlem naar Amsterdam	19.733 personen
Van 1 november tot 30 november
Van Amsterdam naar Haarlem	7.365 personen
Van Haarlem naar Amsterdam	7.159 personen
Van 1 december tot 31 december
Van Amsterdam naar Haarlem	7.012 personen
Van Haarlem naar Amsterdam	6.695 personen

 In totaal werden dus 77.823 personen vervoerd wat een som van 41.765 guldens opleverde. De Hollandsche IJzeren Spoorweg – Maatschappij, de exploitant, was verguld met  deze opbrengst. De vier Stoomtrekkers, de Snelheid, de Arend, De Hoop en de Leeuw, waarmee werd begonnen, kwamen uit Engeland; de wagens waren in België en in Nederland (De Rijtuigenfabrijk van den heer Soedens te Maarsen) gemaakt. 
De rijtuigen waren van drie soorten of rang, te weten: Diligencen, Chars à banc[1] en Wagens. Een rijtuig van de eerste rang – een Diligence - kon 20 personen vervoeren en de rijtuigen van de overige twee klassen 36 personen. Deze drie klassen hebben tot eind jaren vijftig van de vorige eeuw bestaan.
Tussen de locomotieven en de rijtuigen bevond zich altijd een Voorraadwagen of Tender. Deze had een voorraad water en kolen (Cokes) die toereikend was voor een rit.

Snelheid was – zoals vermeld – een belangrijk aspect van deze nieuwe verbinding.

De meest gebruikte vervoersmiddelen tot dan waren de trekschuit (6 à 7km/u) en de koets die nauwelijks sneller reed. Een ruiter kon weliswaar in galop wel 40km/u halen en in draf of lichte galop misschien 20km/u, maar een paard kon deze snelheden niet uren volhouden.

Verkade stelt vast dat de overtocht onder slechte wind- en weersomstandigheden wel 30 minuten kon duren. Dit komt overeen met 32km/u voor de afstand van 16 N. mijlen (zie inzet Oude maten).
Behalve door weer en wind werd de gemiddelde snelheid ook negatief beïnvloed door de lichte hellingen onderweg, de bochten bij Sloterdijk en Halfweg alwaar vaart werd verminderd, en door een oponthoud te Halfweg van ten hoogste 2 minuten (Halfweg had geen station, men kon er dus geen kaartjes kopen, maar er werd op verzoek wel gestopt). Zo duurde de reis meestal rond de 25 minuten (gemiddeld 38 km/u). De grootste snelheid die in het eerste jaar onder de meest gunstige omstandigheden gehaald werd was 28 ½ Engelse mijlen (46km/u). Afsluitend meldt Verkade dat men met de Stoomtrekker De Hoop en een Voorraadwagen op een recht traject een proef heeft gedaan waarbij een snelheid van maar liefst 43 Engelse mijlen ofwel 69 km/u werd gehaald. Hiervoor was het nodig de stoomspanning op te voeren tot 4 atmospheren in den ketel waarmee een vermogen van 60 paarden werd uitgeoefend. 
Eigenlijk zijn die 60 paarden (pk’s) volgens de huidige normen heel weinig om een niet-gestroomlijnde locomotief van 13.500 pond (zie inzet Oude maten) op deze snelheid te krijgen.

De nieuwe spoorlijn had uiteraard ook invloed op het landschap en de wegenstructuur. Hierover en over de beveiliging van de lijn meer in een volgend artikel.

 

André van der Veen, 15 november 2022

 

Wat gebeurde er zoal in 1839?

19 april 1839 - Koning Willem I ondertekent het Verdrag van Londen en erkent daarmee het koninkrijk België.

9 september 1839 - Feestelijke opening van het eerste gebouw van het Amsterdamse genootschap Natura Artis Magistra.

Charles Dickens publiceert Oliver Twist

Onder het pseudoniem Hildebrand publiceert Nicolaas Beets De Camera Obscura